Μια ωδή στον λυρικό Αριστοφάνη
Ο μεταφραστής των «Ιππέων» Σωτήρης Κακίσης μιλάει στην Καθημερινή.
του Νικόλα Ζώη
Πάει καιρός από την πρώτη επαφή του ποιητή Σωτήρη Κακίση με τους «Ιππείς» του Αριστοφάνη. Και όμως, αυτό που τον είχε εντυπωσιάσει τότε ως θεατή είναι αυτό που ξαναβρήκε πρόσφατα στο ίδιο έργο, όταν ανέλαβε να το μεταφράσει για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου. «Ακόμα και νεαρός, ο Αριστοφάνης έχει έναν πολύ ενδιαφέροντα λυρισμό», λέει στην «Κ» ο Σωτήρης Κακίσης και εξηγεί: «Εχουμε τον Αριστοφάνη με τα κωμικά στοιχεία, αλλά έχουμε και έναν δημιουργό με λυρική άποψη για τη ζωή, η οποία φαίνεται στις παραβάσεις και στα χορικά των “Ιππέων”. Ο Αριστοφάνης δεν είναι μόνο κωμωδία. Το κωμικό στοιχείο βοηθάει να ειπωθούν κάποια πράγματα, αλλά μέσα από την αντίστιξή του με τον λυρισμό».
Ιδού για παράδειγμα ένα λυρικό απόσπασμα από τη μετάφραση του Σωτήρη Κακίση: «Ποσειδώνα μου, των ίππων άρχοντά μας,/που απολαμβάνεις τον χάλκινο χτύπο/των ποδιών των αλόγων και το χλιμίντρισμά τους,/τις ακριβές τριήρεις μας τις γρήγορες/με τις γαλάζιες τους τις πλώρες/και των παλικαριών των αρματωμένων/τον συναγωνισμό τον σκληρό κι άδικο,/μπες στον χορό μας/με την τρίαινά σου τη χρυσή,/των δελφινιών στο Σούνιο λατρεμένε,/Καρύστιε του Κρόνου τέκνο,/του στρατηγού μας του Φορμίωνα και των Αθηναίων/απ’ όλους τους θεούς πιο αγαπημένε τώρα,/εσύ βοήθα μας!».
Θεϊκή παρέμβαση
Οι «Ιππείς» ζητούν εδώ τη θεϊκή παρέμβαση, ώστε η Αθήνα να απαλλαχθεί από την κυριαρχία του φαύλου Παφλαγόνα και στη θέση του να έρθει ο (ακόμα πιο φαύλος, αλλά έτσι είναι αυτά) αλλαντοπώλης Αγοράκριτος: ο ανταγωνισμός των δύο ανδρών σε πονηριά και καπατσοσύνη είναι και ο βασικός κωμικός άξονας της παράστασης που είδαμε στην Επίδαυρο τον Ιούνιο σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου και που πλέον παρουσιάζεται στην Αττική: στο «Σχολείον της Αθήνας – Ειρήνη Παπά» μέχρι αύριο, στο Θέατρο Βράχων την Κυριακή και στο Κατράκειο στις 22 Σεπτεμβρίου.
Πώς μεταφέρεται όμως το αριστοφανικό χιούμορ στο σήμερα; Ανεξαρτήτως των σκηνοθετικών, χρειάζονται και μεταφραστικές παρεμβάσεις; «Ελάχιστα είναι τα σημεία που, επειδή μας είναι ελαφρώς ακατανόητα, πρέπει να αφαιρεθούν», αποκρίνεται ο Σωτήρης Κακίσης και συνεχίζει: «Οταν μεταφράζαμε με τον Στέφανο Κουμανούδη τους “Μιμίαμβους” του Ηρώνδα, ο Κώστας Ταχτσής μου είχε πει ότι αν το καλοσκεφτούμε, τα κείμενα αυτά δεν είναι τόσο μακρινά. Εχουν περάσει αιώνες από την αρχαιότητα, αλλά αν τοποθετήσεις τους προγόνους μας σε φάλαγγα κατ’ άνδρα, μιλάμε για 75 ανθρώπους – ένα γεμάτο λεωφορείο. Γιατί να είναι διαφορετικά τα πράγματα; Στην πολιτική, στη ζωή, συμβαίνουν περίπου τα ίδια. Ο Αριστοφάνης δεν χρειάζεται πολλές αλλαγές».
Ουτοπία
Πέρα από τη διαχρονικότητά του πάντως, ο Σωτήρης Κακίσης γοητεύεται από το γεγονός ότι ο αρχαίος Ελληνας κωμωδιογράφος είχε στο μυαλό του μια πιθανή ουτοπία για την Αθήνα, που καθώς παρέμενε ανεκπλήρωτη, εμφυσούσε στα έργα του ένα στοιχείο κωμικό και τραγικό, σκληρό και ποιητικό. Η απόδοσή του είναι ένα ακόμα στοίχημα για τον σύγχρονο μεταφραστή, του οποίου το πόνημα ωστόσο ενίοτε διαφέρει από όσα λέγονται επί σκηνής, λόγω της δραματουργικής επεξεργασίας των κειμένων.
Είναι άραγε, για αυτόν ή για άλλον λόγο, σχετικό με την έμφασή μας σε ερμηνείες και σκηνοθεσίες, παραγνωρισμένη η δουλειά των μεταφραστών; «Ετσι είναι η εποχή μας», καταλήγει ο Σωτήρης Κακίσης, «και το ίδιο συμβαίνει λ.χ. με τους συνθέτες ή τους στιχουργούς που μένουν στη σκιά των τραγουδιστών. Τα διάσημα πρόσωπα βοηθούν ώστε να γίνουν γνωστά κάποια έργα. Κάποτε, ο ποιητής Γιάννης Βαρβέρης μου είχε πει: “εμείς είμαστε το κέντρο όμως, όχι αυτοί”».
Πηγή:
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 9 Σεπτεμβρίου 2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου