Συνέντευξη με την Ερωφίλη

Ερωφίλη:

«Βρίσκομαι τόσο σε μια μοναχική μπαλάντα όσο και σ’ ένα δυνατό ζεϊμπέκικο»

Τρεις προσωπικοί δίσκοι λίγο πριν, λίγο μετά την αλλαγή του αιώνα. Άλλοι τέσσερις δίσκοι ως μέλος του συγκροτήματος «Τρίφωνο» μαζί με τον Νίκο Κουρουπάκη, τον Δημήτρη Υφαντή, και τον πρόωρα χαμένο Γιώργο Περαντάκο. Μουσική για παιδικά τραγούδια και παραστάσεις. Συνεργασίες με μεγάλα ονόματα στο στούντιο και επί σκηνής. Και πολύ πρόσφατα, ένας ακόμη δίσκος - «Στα Λόγια η Ψυχή» - με τραγούδια σε μουσική του Δαμιανού Πάντα. Πολυδιάστατη δημιουργός, αλλά πάνω απ’ όλα μια εκφραστική, ευαίσθητη και επιτυχημένη ερμηνεύτρια. Η Ερωφίλη!

τη συνέντευξη έλαβε ο Ηρακλής Οικονόμου

(δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ, τ. 69-70, Ιανουάριος-Μάρτιος 2019)

«Στα λόγια η ψυχή». Πώς θα συνοψίζατε την αίσθηση του νέου σας δίσκου;

Νιώθω ότι είναι μια γυναίκα που μιλάει για όλα μέσα σ’ αυτό το άλμπουμ: για έναν χωρισμό, μία εκδίκηση, για επιθυμίες, τη ματαιότητα, τη μαγεία, την αγάπη, τη μοναξιά, τη φλόγα μιας ιδέας. Ο δίσκος έχει άρωμα γυναίκας. Σε αυτό συντελούν όλοι οι στίχοι που διάλεξε ο Δαμιανός να μελοποιήσει - των Δημήτρη Αναγνωστόπουλου, Αντώνη Παπακωνσταντινίδη, Ηλία Μάστορη και της Πόπης Μαγουλά Γαϊτάνου. Εννέα διαφορετικές ιστορίες που αφηγείται μια γυναίκα.

Πώς προέκυψε η συνεργασία σας με τον Δαμιανό Πάντα;

Με τον Δαμιανό πρωτογνωριστήκαμε το 2011. Είχα ακούσει από τότε κάποια τραγούδια του, όμως επειδή ακόμη υπήρχε το «Τρίφωνο» δεν είχαμε διευκρινίσει κατά πόσο μπορούσαμε να δισκογραφούμε εκτός γκρουπ. Είχε επιμονή ως συνθέτης, σίγουρος για το τι μιλούν αυτά τα τραγούδια, και ότι έπρεπε να ειπωθούν από μία μόνο γυναικεία φωνή - τη δική μου. Όταν ωρίμασαν οι συνθήκες και για τους δύο, καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε τη δεύτερη αυτή δισκογραφική δουλειά του με «τα γυναικεία τραγούδια» του, όπως την ονομάζει ο ίδιος, μιας και τον πρώτο κύκλο τραγουδιών του, για ανδρική φωνή, τον έκανε με τον Βασίλη Γισδάκη λίγα χρόνια πριν.

Και ποια στοιχεία, ως έμπειρη τραγουδίστρια που είστε, ξεχωρίζετε στη συνθετική εργασία του;

Αυτό που με συγκινεί στον Δαμιανό είναι το ότι μπορεί να αποτυπώνει τις ανησυχίες ενός νέου μοναχικού ανθρώπου που αγαπά πολύ τη μουσική, δίνοντάς σου ταυτόχρονα την αίσθηση ότι συναντάς ένα συνθέτη παλαιάς κοπής, σίγουρο και πολύ μελωδικό. Στα τραγούδια του πρωταγωνιστούν οι δυνατές μελωδίες που σου μένουν, σε αγγίζουν, και είναι δύσκολο να τις αγνοήσεις. Διαλέγει με τόλμη τους στίχους που μελοποιεί. Δεν ένιωσα ποτέ ότι είναι τα τραγούδια του κατασκευές για να εντυπωσιάσει, αλλά εξυπηρετούν απόλυτα την ιστορία που θέλει να μας παρουσιάσει. Στη διάρκεια της χρονιάς που ηχογραφούσαμε προέκυψαν και δύο νέα τραγούδια, η «Πυξίδα» και η «Καιόμενη βάτος», σε δικούς του στίχους, μετά από κουβέντες που είχαμε για πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν ή έχουν συμβεί.

Ο μουσικοκριτικός Αντώνης Μποσκοΐτης έγραψε για σας και τον δίσκο ότι «τα τραγούδια αυτά ‘της πάνε’ πολύ». Το νοιώσατε κι εσείς αυτό; Κι αν ναι, γιατί;

Με συγκίνησε το σύνολο, οι μελωδίες του και όλοι οι στίχοι που είχε διαλέξει. Ένιωσα ότι ήθελα να πω αυτές τις ιστορίες, αυτήν ακριβώς τη στιγμή. Σαν να ήμουν το κομμάτι που ολοκλήρωνε τη μουσική αφήγηση. Πάντα έψαχνα το γιατί πίσω από κάθε τραγούδι. Αυτό το βρήκα σε καθένα από αυτά που παρουσιάζουμε σε αυτήν την καινούργια δουλειά. Χαίρομαι που διαπίστωσε ο Αντώνης ότι μου ταιριάζουν αυτά τα τραγούδια, τα τραγούδησα με την ψυχή μου και ταίριαξαν πολύ με το ηχόχρωμά μου. Είμαι ευαίσθητη και δυναμική σαν άνθρωπος, αλλά ένιωσα ότι αυτό χρειαζόταν και σ’ αυτά τα τραγούδια.

Πάντως, στις μέρες μας το να βγαίνει δίσκος με έναν συνθέτη, έναν τραγουδιστή, και μία ενιαία μουσική ατμόσφαιρα είναι από σπάνιο έως εξωτικό. Συνεχίζετε, στην εποχή του youtube, του spotify και του απόλυτου κατακερματισμού του μουσικού προϊόντος, να πιστεύετε στην αξία ενός ενιαίου έργου - δίσκου;

Ένας συνθέτης πάνω απ’ όλα πρέπει να έχει ολοκληρωμένη τη δουλειά του, το αποτύπωμά του, την αισθητική του. Η συνεργασία σε αυτό το άλμπουμ με τον Κώστα Παρίσση, και ως ενορχηστρωτή και ως μουσικό, ενίσχυσε την προσπάθειά μας. Επιπλέον, λίγοι μπορούν ακόμη να αντέξουν τον κόπο και το κόστος μιας τέτοιας παραγωγής, και σ’ αυτήν την περίπτωση ο ίδιος ο συνθέτης τα ανέλαβε όλα. Μακάρι η ευκολία της χρήσης του διαδικτύου να μη γίνει συνήθεια και στο μέλλον να μπορούμε να έχουμε τη βιβλιοθήκη μας γεμάτη βιβλία και τη δισκοθήκη μας επίσης γεμάτη με cd ή βινύλια, με εξώφυλλα, στίχους, σημειώματα των δημιουργών.

Κοιτώντας πίσω, ποιες ήταν οι μεγάλες γυναικείες φωνές που σας άγγιξαν και σας ενέπνευσαν στα πρώτα σας βήματα;

Η Χάρις Αλεξίου, η Φλέρυ Νταντωνάκη, η Βίκυ Μοσχολιού, η Δήμητρα Γαλάνη, η Αρλέτα, η Άλκηστις Πρωτοψάλτη.

Και ποια συνεργασία σας ξεχωρίζετε από την δισκογραφική και συναυλιακή σας πορεία πριν το «Τρίφωνο»;

Δισκογραφικά, θα έλεγα η συνεργασία μου με τον παραγωγό Κώστα Χατζηδουλή και τα τρία άλμπουμ που έκανα μαζί του. Το «Πάμε για το Γιάχο Βάχο» θα το ξεχωρίσω - ήταν η πρώτη μου συνεργασία μαζί του - και όσα μου εμπιστεύθηκε,  Κώστα Βίρβο, Μπάμπη Μπακάλη, Κώστα Καπνίση, Μίμη Τραϊφόρο, Μιχάλη Σουγιούλ, Χρήστο Νικολόπουλο. Συναυλιακά, η μεγάλη περιοδεία - ένα μήνα - μαζί με τη Χαρούλα Αλεξίου και τον Νίκο Παπάζογλου στον Καναδά, τις ΗΠΑ και τη Λατινική Αμερική το 1998. Επίσης, οι συναυλίες με τη Χαρούλα Αλεξίου και τη Sezen Aksu σε Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη.

Φαντάζομαι ότι είναι δύσκολο να συμπυκνώσεις τόσα τραγούδια και τόσες στιγμές, αλλά τι κρατάτε περισσότερο από το ταξίδι με το «Τρίφωνο»;

Τη στιγμή που γεννήθηκε η πρώτη τριφωνία, στο «Τραγούδι της ξενιτιάς» του Μίκη Θεοδωράκη - ήταν και η πρώτη μας διασκευή. Τον ενθουσιασμό μας κάθε φορά που ξεκινούσαμε πρόβες για οτιδήποτε καινούργιο, τη συνεργασία μας για τρία χρόνια με την Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» και το ταξίδι μας στη Λατινική Αμερική το 2006. Τη συνεργασία μας με τη Λίνα Νικολακοπούλου, όπου προέκυψε και το αγαπημένο όλων μας «Να μ’ αγαπάς», τις συναυλίες το 2007 με τη Χαρούλα Αλεξίου στο αφιέρωμα στον Μάνο Λοΐζο. Τη συναυλία μας το 2011 στο «Ellis Island» στη Νέα Υόρκη. Και πολλές άλλες…

Και βέβαια την ανάγκη να κάνουμε ατέλειωτες πρόβες οι τρεις μας, για να είναι όσο το δυνατόν καλύτερο το αποτέλεσμα στα live μας. Οι πρόβες ήταν περισσότερες από τις παραστάσεις, αλλά είχαμε καταφέρει να ακούμε ο ένας την ανάσα του άλλου για να μπαίνουμε σ’ ένα τραγούδι ή για να κάνουμε τις τριφωνίες μας, ακόμη και a cappella.

Πάντως, σαν πρόταση το «Τρίφωνο» ήταν αναμφισβήτητα κάτι πραγματικά πρωτότυπο και «φρέσκο». Πώς σας φαίνεται το τωρινό κύμα επανεκτελέσεων; Ως ακροάτρια, βρίσκετε κάτι που να σας εξιτάρει πραγματικά;

Ήμασταν πρωτότυπη πρόταση και φρέσκια, αλλά ταυτόχρονα αντιμετωπίσαμε αρκετές δυσκολίες. Δεν κάναμε πολλές ραδιοφωνικές επιτυχίες, δύσκολα συντηρούσαμε μία φουλ μπάντα για τις εμφανίσεις μας. Νιώθω όμως ότι εμπνεύσαμε πολλά νέα παιδιά να πειραματιστούν και να χρησιμοποιήσουν τις φωνές τους σαν όργανα. Δεν με συγκινούν πια οι διασκευές τύπου σουίνγκ των λαϊκών και ρεμπέτικων τραγουδιών, με κούρασαν.

Ωραία ήταν η ματιά της Μαρίας Παπαγεωργίου στις επανεκτελέσεις στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Μου άρεσε πολύ και η διασκευή που μου έκανε ο Βαγγέλης Τούντας στο «Έτσι απλά σ’ αγαπώ» του Λάκη Παπαδόπουλου και του Κυριάκου Ντούμου, το περασμένο καλοκαίρι. Και άρεσε και στους δημιουργούς.

Σε ποιο τραγούδι βρίσκουμε την Ερωφίλη στην πληρέστερη έκφρασή της; Πού να ψάξω αν θέλω να βρω την πολύ βαθιά ερμηνευτική σας ουσία, και γιατί;

Βρίσκομαι τόσο σε μια μοναχική μπαλάντα όσο και σ’ ένα δυνατό ζεϊμπέκικο. Δεν ξέρω αν το ότι πατώ σε διαφορετικούς κόσμους στοίχισε στην καριέρα μου, αλλά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Στο συγκεκριμένο cd πάντως, μου αρέσει που δοκιμάζω τα όριά μου, σε συναίσθημα αλλά και σε νότες. Η πρόκληση για μένα είναι τα live μου, όπου μπορώ να επιλέγω το ρεπερτόριο που αγαπώ να μοιραστώ.

Πολιτικά, έχετε κατά καιρούς πάρει θέση κριτική και ριζοσπαστική απέναντι στα πράγματα. Παρά την κρίση, όμως, και τα εντεινόμενα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, η αριστερά δεν λέει να πάρει τα πάνω της. Πού το αποδίδετε αυτό;

Νιώθω ότι το πολιτικό σύστημα έχει καταρρεύσει στη χώρα μας. Η αποχή είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Ο δικομματισμός, που μας έφερε ως εδώ, χτυπήθηκε με λάθος τρόπο. Ο Έλληνας δεν ψηφίζει - καταψηφίζει ή απέχει - αλλά αυτό δεν είναι λύση. Υπάρχει μία εσκεμμένη συντήρηση του φόβου, που οδηγεί τους περισσότερους πολίτες να ψηφίσουν κάτι δοκιμασμένο.

Δεν θα πάψω ποτέ να ονειρεύομαι και να επιδιώκω, με τις πράξεις μου, να συμβάλω σε μία πιο δίκαιη κοινωνία. Για μένα είναι ξεκάθαρη η επιλογή γι’ αυτό που ονειρεύομαι. Όταν καταλάβουμε πόση δύναμη έχουμε, όταν πεισθούν οι νέοι άνθρωποι ότι αξίζει να παλέψουν γι’ αυτήν τη χώρα, τότε πιστεύω ότι η πραγματική αριστερά θα πάρει τα πάνω της. Θα δανειστώ μία φράση του Σταμάτη Κραουνάκη για την κρίση που βιώνουμε: αυτό που συμβαίνει στην περίοδο της κρίσης είναι ότι «το παλιό πεθαίνει και το καινούργιο δεν μπορεί να γεννηθεί».

Μελοποιήσατε και ερμηνεύσατε και το τραγούδι «Άρη μου», που αναφέρεται στον Άρη Βελουχιώτη. Βλέπετε κάποια διαχρονικότητα στον αγώνα κατά του φασισμού; Σας φοβίζει η άνοδος της ακροδεξιάς;

Το θεατρικό έργο «Άρης» της Σοφίας Αδαμίδου είναι συγκλονιστικό για μένα από κάθε άποψη: και σκηνοθεσίας (του Βασίλη Μπισμπίκη), αλλά και ερμηνείας (του Τάσου Σωτηράκη, ο οποίος φέτος βραβεύθηκε με το βραβείο πρώτου ανδρικού ρόλου στα Κορφιάτικα βραβεία, όπως και η Σοφία για το έργο). Ευχαριστώ τη Σοφία Αδαμίδου που μου έδωσε την ευκαιρία να γίνω μέρος αυτής της παράστασης μελοποιώντας στίχους της μητέρας του Άρη, Αγλαΐας Κλάρα.

Φυσικά και είναι ανησυχητική η άνοδος της ακροδεξιάς, είτε με νεοναζιστικά χαρακτηριστικά είτε κρυμμένη πίσω από πατριωτικό μανδύα, και απειλεί τη δημοκρατία όχι μόνο στη χώρα μας αλλά πανευρωπαϊκά. Η κοινωνικοοικονομική κρίση, η μετακίνηση πληθυσμών και ο εγκλωβισμός των προσφύγων είναι οι αιτίες που δημιουργούν συνθήκες ευνοϊκές γι’ αυτό το φαινόμενο, κυρίως της ξενοφοβίας. Αντί να αποδίδονται ευθύνες στους πολιτικούς που δημιούργησαν τις παραπάνω συνθήκες, μετατίθενται στους πολίτες κάθε εθνικότητας που ζουν και φιλοξενούνται στη χώρα μας ή και αλλού. Ο Άρης, σαν προσωπικότητα, συμβολίζει τον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφή φασισμού και υπάρχει αναγκαιότητα ύπαρξης τέτοιων ανθρώπων-συμβόλων, αγωνιστών. Ποιος γόνος εύπορης οικογένειας - τηρουμένων των αναλογιών πάντα - θα έκανε σήμερα έναν αντίστοιχο αγώνα;

«Είμαστε άδειοι και ίδιοι / κι έτσι πάει το παιχνίδι…» τραγουδάτε στο «Πιόνι». Αλήθεια, μήπως έχουν αγριέψει λίγο τα πράγματα σε διαπροσωπικό επίπεδο με όλη αυτή την έλευση της τεχνολογίας και των social media; Και «τελικά τι μας σώνει / και δεν μένουμε μόνοι;».

Για μένα η κινητήριος δύναμη είναι μία: η αγάπη - για τον συνάνθρωπό μας, για την οικογένεια, για την τέχνη μας. Η τεχνολογία έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας αλλά δεν γίνεται, ας πούμε, σε μία συναυλία, να μην απολαμβάνουμε τη στιγμή και να έχουμε στο νου μας να βιντεοσκοπήσουμε ή να βγάλουμε φωτογραφίες. Δεν γίνεται να πίνουμε καφέ με τους φίλους μας και να πρέπει να παρακολουθούμε μέσω διαδικτύου ποιος άλλος πίνει καφέ, τι φωτογραφία ανέβασε, πόσα like πήρε.

Χάσαμε την ουσία τού να απολαμβάνουμε κάθε στιγμή ως μία και μοναδική. Χάσαμε αξίες, τρέχουμε σε έναν κύκλο επιβίωσης (είμαστε τυχεροί όσοι δημιουργούμε ακόμη), επαναλαμβάνουμε διαδρομές και κινήσεις, κοιτάμε χωρίς να βλέπουμε γύρω μας. Η δική μου σωτηρία είναι η αγάπη, ο σεβασμός και η δημιουργία.

«Γιατί μου πήρε πολλά το ’07» τραγουδήσατε σε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της καριέρας σας. Το ’18 τι σάς πήρε και τι έδωσε; Και το ’19 τι θέλετε να σας φέρει;

Ο στίχος της Λίνας Νικολακοπούλου έμεινε διαχρονικός στα στόματα όλων μας, και αν και κυριολεκτικά μας πήρε κάτι το ΄07 - που δεν θα ήθελα να το αναφέρω -, το ’18 μου έφερε καινούργιους φίλους, συνεργασίες και μία όμορφη δισκογραφική δουλειά. Ήταν μία πολύ δημιουργική χρονιά που, ακόμη και στην εκπνοή της, μου δημιούργησε συνθήκες για μελλοντικά σχέδια. Γράφω τη μουσική για ένα καινούργιο έργο της Σοφίας Αδαμίδου με τίτλο «Αφήστε μου την άνοιξη» που ξεκινάει στο θέατρο Αλκμήνη, καθώς και παιδικά τραγούδια για το καινούργιο βιβλίο της Κατερίνας Παπαποστόλου.

Κάθε χρονιά που φεύγει κάτι μας παίρνει - στιγμές, λάθη, ανθρώπους - και κάτι νέο φέρνει - μια ελπίδα για κάτι καλύτερο, μία προσμονή για καινούργια πράγματα. Θέλω κάθε χρονιά να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος μέσα από τις εμπειρίες μου, να αντιμετωπίζω με σεβασμό και υπομονή κάθε σύγκρουση και κάθε δυσκολία. Να είμαι ενεργή, να έχω ιδέες, να ταξιδεύω.