Κυριακή 4 Μαΐου 2008

Για το "S/S Ionion 1934" των Ξέμπαρκων





Τον Οκτώβριο του 1986 οι Ξέμπαρκοι εκδίδουν την – αξεπέραστη μέχρι σήμερα – δική τους μουσική δοκιμή πάνω στον Νίκο Καββαδία. Ο δίσκος «S/S Ionion 1934» (Minos-EMI) μπορεί να μη γνώρισε την εμπορική επιτυχία άλλων προσεγγίσεων στον Καββαδία, αλλά η καλλιτεχνική του αξία παραμένει αντιστρόφως ανάλογη των πωλήσεων και της αποδοχής του. Οι λιτές, σχεδόν υπαινικτικές ενορχηστρώσεις, οι τραχιές φωνές των Ηλία Αριώτη και Νότη Χασάπη, και οι απόλυτα συμβατές με τον λόγο του Καββαδία μελωδίες θέτουν τον δίσκο αυτό στη μουσική πρωτοπορία της δεκαετίας του ’80.

Η τελείως υποκειμενική μας επιλογή για το κορυφαίο τραγούδι του δίσκου είναι το Yara Yara, με μια εκρηκτική συνάντηση πιάνου και φλάουτου.







Yara Yara

Καθώς αποκοιμήθηκες φύλαγε βάρδια ο κάβος.
Σε σπίτι μέσα, ξέχασες προχτές το φυλαχτό.
Γελάς, μα εγώ σε πούλησα στο Rio για δυο centavos
κι απέ σε ξαναγόρασα ακριβά στη Βηρυτό.

Με πορφυρό στα χείλη μου κοχύλι σε προστάζω.
Στο χέρι το γεράκι σου και τα σκυλιά λυτά.
Απάνωθέ μου σκούπισε τη θάλασσα που στάζω
και μάθε με να περπατώ πάνω στη γη σωστά.

Κούκο φορούσες κάτασπρο μικρός και κολαρίνα.
Ναυτάκι του γλυκού νερού.
Σε πιάνει –μην το πεις αλλού- σα γάτα η λαμαρίνα
και σε σαστίζει ξαφνικό προβέτζο του καιρού.

Το ντύμα πάρε του φιδιού και δος μου ένα μαντίλι.
Εγώ, - και σ’ έγδυσα μπροστά στο γέρο Τισιανό.
Βίρα, Κεφαλλονίτισσα, και μάινα το καντήλι.
Σε λόφο γιαπωνέζικο κοιμάται το στερνό.

Σου πηρ’ από τη Νάπολη μια ψεύτικη καμέα
κι ένα κοράλλι ξέθωρο μαζί.
Πίσω απ’ το φριγκορίφικο στην άδεια προκυμαία
έβενος, - γλώσσα της φωτιάς, στο βάθος κρεμεζί.

Φώτα του Melbourne. Βαρετά κυλάει ο Yara Yara
ανάμεσα σε φορτηγά πελώρια και βουβά,
φέρνοντας προς το πέλαγος, χωρίς να δίνει δυάρα,
του κοριτσιού το φίλημα, που στοίχισε ακριβά.

Γερά την ανεμόσκαλα. Καφέ για τον πιλότο.
Λακίζετε, αλυσόδετοι του στεριανού καημού.
Και σένα, που σε κέρδισα μιανής νυχτιάς σε λότο,
σμίγεις και πας με τον καπνό του γκρίζου ποταμού.

Μια βάρκα θέλω, ποταμέ, να ρίξω από χαρτόνι,
όπως αυτές που παίζουνε στις όχθες μαθητές.
Σκοτώνει, πες μου, ο χωρισμός; - Ματώνει, δε σκοτώνει.
Ποιος είπε φούντο; Ψέματα. Δε φτάσαμε ποτές.



Στον δίσκο δεν υπάρχει όμως μόνο η νευρικότητα και η κίνηση των λιμανιών και των εφήμερων ερώτων. Μια άλλη, βαθιά μελαγχολική ατμόσφαιρα αναδύεται από πολλά τραγούδια, αντικατοπτρίζοντας τους μικρούς θανάτους των αναχωρήσεων. Αυτά τα δύο παράλληλα σύμπαντα δεν είναι μια απλή εφεύρεση των Ξέμπαρκων· θα τολμούσαμε να πούμε ότι συνιστούν ακριβή μεταφορά και έκφραση του ποιητικού νοήματος του Καββαδία με μουσικά μέσα. Εκεί έγκειται και η ιδιαίτερη επιτυχία του δίσκου: η αποφυγή της μουσικής μανιέρας και ο ταυτόχρονος σεβασμός του ποιητικού περιεχομένου. Και εάν το «Yara Yara» βρίσκεται στο άκρο του δυναμισμού και της συνεχούς ροής και εναλλαγής, το «Πούσι» προσεγγίζει ίσως στενότερα από κάθε άλλο τραγούδι το άκρο της σιωπής και του θανάτου.



Πούσι


Έπεσε το πούσι αποβραδίς
- το καραβοφάναρο χαμένο -
κι έφτασες χωρίς να σε προσμένω
μες στην τιμονιέρα να με δεις.

Κάτασπρα φοράς κ’ έχεις βραχεί
πλέκω σαλαμάστρα τα μαλλιά σου.
Κάτου στα νερά του Port Pegassu
βρέχει πάντα τέτοιαν εποχή.

Μας παραμονεύει ο θερμαστής
με τα δυο του πόδια στις καδένες.
Μην κοιτάς ποτέ σου τις αντένες
με την τρικυμία· θα ζαλιστείς.

Βλαστημά ο λοστρόμος τον καιρό
κ’ ειν’ αλάργα τόσο η Τοκοπίλλα.
Από να φοβάμαι και να καρτερώ
κάλλιο περισκόπιο και τορπίλλα.

Φύγε! Εσέ σου πρέπει στέρεα γη.
Ήρθες να με δεις κι όμως δε μ’ είδες
έχω απ’ τα μεσάνυχτα πνιγεί
χίλια μίλια περ’ απ’ τις Εβρίδες.




Αξίζουν συγχαρητήρια στη Δήμητρα Γαλάνη η οποία ανακάλυψε και ενθάρρυνε τους Ξέμπαρκους, αλλά και εμπλούτισε τον συγκεκριμένο δίσκο με την ερμηνεία της στο τραγούδι «Γράμμα ενός αρρώστου». Δυστυχώς, το συγκρότημα δεν εξέδωσε άλλο έργο μετέπειτα, ενώ ένας ιδιότυπος ‘κοινός νους’ συνέδεσε τον Καββαδία αποκλειστικά με έναν μόνο συνθέτη, τον Θάνο Μικρούτσικο, παραμερίζοντας το «S/S Ionion 1934» από τη συλλογική μνήμη του ελληνικού τραγουδιού. Ίσως το άστρο των Ξέμπαρκων να υπήρξε παράπλευρη απώλεια άλλων φωτεινών άστρων όπως ο…Σταυρός του Νότου. Παρεπιπτόντως, τρία από τα τραγούδια του S/S Ionion 1934 (Καραντί, William George Allum και A bord de l’ «Aspasia») επενδύθηκαν μουσικά και από τον Θάνο Μικρούτσικο ως μέρος της δικής του πασίγνωστης μελοποίησης του Καββαδία. Αυτός είναι ένας παραπάνω λόγος που καθιστά σχεδόν υποχρεωτική την ακρόαση του «S/S Ionion 1934», καθώς διευρύνει τις κατεστημένες αντιλήψεις μας για τα συγκεκριμένα τραγούδια.

Συγκρίσεις και κατηγοριοποιήσεις τύπου «ο καλός, ο κακός και ο άσχημος» δεν χωράνε στην τέχνη. Παρ’ όλ’ αυτά, η τελείως υποκειμενική μου αίσθηση από την ακρόαση των δύο προσεγγίσεων (Μικρούτσικος, Ξέμπαρκοι) είναι η εξής: Ο Μικρούτσικος κατάφερε και στις δύο απόπειρες μελοποίησης του Καββαδία (Σταυρός του Νότου, Γραμμές των Οριζόντων) να βγάλει «τραγουδιστικά» τραγούδια, κάποια σε ρυθμούς καταιγιστικούς (ποιος δεν έχει ροκάρει με το «Μαχαίρι»;), όλα μελωδικά, με εκλεπτυσμένες ερμηνείες (dream team με Κούτρα, Παπακωνσταντίνου, Νταλάρα, Κατσιμίχα!) και με πολύ προσεγμένες ενορχηστρώσεις. Οι Ξέμπαρκοι κινούνται ρυθμικά σε πολύ πιο χαμηλή ένταση, οι μελωδίες τους δεν είναι όλες ευδιάκριτες, οι ερμηνείες τους είναι μάλλον ακατέργαστες. Και όμως, παρ’ όλ’ αυτά τα επί μέρους χαρακτηριστικά – ή και εξαιτίας αυτών- νομίζω ότι οι κορυφές είναι μοιρασμένες: στη μία, αυτή που γράφει «ολοκληρωμένα και διαχρονικά τραγούδια», κάθεται ο Μικρούτσικος· στην άλλη, αυτή που γράφει «μελοποίηση του Καββαδία» βρίσκονται οι Ξέμπαρκοι. Ο Καββαδίας έχει χαρακτηριστεί ως ο ποιητής της θάλασσας και των καραβιών. Το καράβι του Μικρούτσικου είναι γρήγορο, φρεσκοβαμμένο, φωτισμένο, σημαιοστολισμένο. Το καράβι των Ξέμπαρκων είναι σκοτεινό, μουτζουρωμένο, αργοκίνητο και σάπιο. Το καράβι του Μικρούτσικου θα μπορούσε να είναι το πλοίο της γραμμής σε ένα νησί του Αιγαίου. Το καράβι των Ξέμπαρκων είναι γκαζάδικο και με πάει στη Θεσσαλονίκη, σε ένα μακρύ ταξίδι μέσα στη νύχτα.









Θεσσαλονίκη ΙΙ


Τράνταζε σαν από σεισμό συθέμελα ο Χορτιάτης
κι ακόντιζε μηνύματα με κόκκινη βαφή.
Γραφή από τρεις και μου 'γινες μοτάρι και καρφί.
Μα έριχνε η Τούμπα, σε διπλό κρεβάτι, τα χαρτιά της.


Τη μάκινα για τον καπνό και το τσιγαροχάρτι
την έχασες, την ξέχασες, τη χάρισες αλλού.
Ήτανε τότε που έσπασε το μεσιανό κατάρτι.
Τα ψέματα του βουτηχτή, του ναύτη, του λωλού.

Και τι δεν έχω υποσχεθεί και τι δεν έχω τάξει,
μα τα σαράντα κύματα μου φταίνε και ξεχνώ
-της Άγρας τα μακριά σαριά, του Σάντουν το μετάξι-
και τα θυμάμαι μόλις δω αναθρώσκοντα καπνό.


Το δαχτυλίδι που 'φερνα μου το 'κλεψε η Οράγια.
Τον παπαγάλο μάδησε και έπαψε να μιλεί.
Ας εκατέβαινε έστω μια, στο βίρα, στα μουράγια,
κι ας κοίταζε την άγκυρα μονάχα, που καλεί.


Τίποτα στα χεράκια μου, μάνα μου, δε φτουράει
έρωτας, μαλαματικά, ξόμπλια και φυλαχτά.
Σιχαίνομαι το ναυτικό που εμάζεψε λεφτά.
Εμούτζωσε τη θάλασσα και τηνε κατουράει.


Της Σαλονίκης μοναχά της πρέπει το καράβι.
Να μην τολμήσεις να τη δεις ποτέ από τη στεριά.
Κι αν κάποια στην Καλαμαριά πουκάμισο μου ράβει,
Μπορεί να 'ρθω απ' τα πέλαγα με τη φυρονεριά.



Όπως και να ’χει, οι προσεγγίσεις του Μικρούτσικου και των Ξέμπαρκων, όπως και άλλες πιο αποσπασματικές ίσως, όπως της Μαρίζας Κωχ και του Γιάννη Σπανού (στο μαγευτικό «Ιδανικός κι ανάξιος εραστής» με τη φωνάρα του Κώστα Καράλη), πρέπει να ακουστούν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά. Ο Καββαδίας δεν αποτελεί εργολαβία. Λαμβάνοντας ως μόνο κριτήριο την καλλιτεχνική ουσία του έργου, μπορούμε να συμπεράνουμε με ευκολία ότι η περιθωριοποίηση και η λήθη δεν ταιριάζουν στο S/S Ionion 1934. Καλό είναι λοιπόν να ακούσουμε ξανά αυτό τον δίσκο, με την απόσταση των είκοσι και πλέον χρόνων από την έκδοσή του, αλλά και με την αμεσότητα που μια τυχερή συνάντηση ποιητικού λόγου και μουσικής κατάφερε να γεννήσει.


Ηρακλής Οικονόμου




17 σχόλια:

pikos apikos είπε...

Συγκρίνοντας τους δυο (αγαπημένους) δίσκους, θα έλεγα ότι η μουσική των Ξέμπαρκων «μυρίζει» θάλασσα κι αλμυρά. Σου δίνει την αίσθηση ότι έχεις μπαρκάρει, και βρίσκεσαι μεσοπέλαγα.
Ο Μικρούτσικος, είναι πιο μελωδικός. Ενορχήστρωσε άρτια τα κομμάτια, και η μουσική του σε «ταξιδεύει» από την στεριά.

amarantos είπε...

Υπέροχο το άρθρο σου, όπως και υπέροχο είναι το blog σου, το οποίο επισκέπτομαι πολύ συχνα!!! Μπράβο φίλε μου!

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

Τι ολοκληρωμένο κείμενο! Δε θα κουραστώ να σας λέω ΜΠΡΑΒΟ κάθε φορά που βρίσκω τέτοια κείμενα στο blog σας!!

Συμφωνώ απόλυτα σε όλα τα σημεία, μα περισσότερο απ’ όλα με κείνο το «ο Καββαδίας δεν αποτελεί εργολαβία»! Έτσι ακριβώς (πρέπει να) είναι.

Φοβάμαι πως η μελοποιήσεις του Μικρούτσικου “ανάγκασαν” τον μέσο ακροατή να ακούει οποιαδήποτε άλλη εργασία πάνω στην ποίηση του Καββαδία μέσα από το “φίλτρο” που λέγεται «Σταυρός του Νότου». Οτιδήποτε ξέφευγε από αυτή τη φόρμα, έμενε και στην αφάνεια. Και αυτή η δουλειά των Ξέμπαρκων αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα. Φοβάμαι πως τελικά ο Καββαδίας αποτελεί “εργολαβία”… δυστυχώς!

Αλήθεια! Γνωρίζουμε ποιος έχει τα πνευματικά δικαιώματα για το ποιητικό έργο του Καββαδία?


ΥΓ: Το κείμενό σας μου θύμισε δύο μελοποιήσεις σε ποιήματα του Καββαδία: από τον Λάκη Παπαδόπουλο στο «περίπου» (με την Αρλέτα), αλλά κυρίως το «γράμμα σ’ ένα ποιητή» με τη μουσική του Ζερβουδάκη (εξαιρετικά προχωρημένη μελοποίηση για εκείνη την εποχή).

nikos b. είπε...

Η αλήθεια είναι ότι ο Μικρούτσικος πράγματι επισκίασε κάθε άλλη μελοποίηση Καββαδία, παρόλο που κατά τη γνώμη μου επηρεάστηκε σαφώς από την πρώτη-πρώτη μελοποίηση του ποιητή ('Ιδανικός κι ανάξιος εραστής' του Γ. Σπανού, με την φωνάρα, όπως πολύ σωστά λέτε, του Καράλη)το μοτίβο δηλαδή των συνεχόμενων κουπλέ χωρίς ρεφραίν. Βέβαια ήταν και ο πρώτος που ασχολήθηκε εκτενώς με τον Καββαδία, συν το ότι οι δίσκοι αυτοί σημείωσαν μεγάλη εμπορική επιτυχία (και να φανταστεί κανείς ότι ο 'Σταυρός του Νότου' είχε χαρακτηριστεί από πολλούς κριτικούς ως 'πληκτικός και απαράδεκτος δίσκος'!). Μοιραία, λοιπόν, οι υπόλοιπες μελοποιήσεις μπαίνουν σε δεύτερο πλάνο. Αφήστε που πολλοί δεν ξέρουν καν ότι π.χ. η 'Φάτα Μοργκάνα' της Μ. Κωχ ή το 'Γράμμα σε έναν ποιητή' του Δ. Ζερβουδάκη είναι ποιήματα του Καββαδία. Οι Ξέμπαρκοι σαφώς και προτιμούν να αναδείξουν πιο πολύ τον στίχο, απογυμνώνοντας τον από την πομπώδη και ίσως πιο 'πιασάρικη' μελωδία. Δεν ξέρω τελικά ποια από τις δύο περιπτώσεις συμβάλλει περισσότερο στην ανάδειξη ενός ποιητικού έργου, αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η εμπορική επιτυχία σίγουρα βοηθάει. Δεν νομίζω π.χ. ότι ήξεραν πολλοί τον Καββαδία πριν το 'Μαχαίρι' ή τον 'Γουίλι, τον μαύρο θερμαστή'. Πάντως αν θέλει κάποιος να εμβαθύνει στο έργο του ποιητή και να το δει από άλλη οπτική, μέσα από μια διαφορετική μελοποίηση, όντως αυτός ο δίσκος είναι απαραίτητο να τον ακούσει.

Giousurum είπε...

H alitheia einai otan prin apo xronia eixe pesei sta xeria mou to «S/S Ionion 1934» prin kan to akousa isos i sykgrisi me tin mousiki tou Mkroutsikou eixe arxise. Omos den xero telika ean kerdise to favori. Exalou stin mousiki den yparxoun nikites para mono stin pleura ton akroaton.
H Galani einai aplos yperoxi stin erminia tis. Exo xronia na akouso ton disko alla mou edoses mia poly kali aformi. Eyaxirsto.
Kalo vrady.

Ανώνυμος είπε...

ολόκληρος ο δίσκος είναι φοβερός. το λέτε πολύ καλά, "το καράβι των Ξέμπαρκων είναι σκοτεινό, μουτζουρωμένο, αργοκίνητο και σάπιο". προσωπικά διαλέγω το Θεσσαλονίκη ΙΙ, που είναι και το τραγούδι, απ' το οποίο έμαθα τους Ξέμπαρκους.
πολύ ωραίο κείμενο.

reader είπε...

Πολύ καλός δίσκος και συγχαρητήρια για το αφιέρωμα!

amarantos είπε...

... και για να ολοκληρωθεί το αφιέρωμα μπορείτε να επισκευτείτε τυην διεύθυνση http://e-vivlia.blogspot.com/2007/11/guevara.html και να κατεβάσετε το σύνολο του ποιητικού έργου του Νίκου Καββαδία. Μαραμπού (1933), Πούσι (1947), Τραβέρσο (1975), καθώς επίσης και το ανέκδοτο ποίημα του “Guevara”.

το Άρωμα του Τραγουδιού είπε...

Με αφορμή το τελευταίο σχόλιο από τον amaranto, να συμπληρώσω ότι, το ανέκδοτο ποίημα του Καββαδία «Guevara» έχει μελοποιηθεί από τον Χάρη Παπαδόπουλο και το ερμηνεύει ο Βασίλης Λέκκας στον δίσκο «Όρθιοι».

Μουσικά Προάστια είπε...

@ πίκος απίκος, αμάραντος, μαργαρίτα:
Ευχαριστώ για την επικοινωνία και τα καλά σας λόγια.

@ Μάκης:
Δεν γνωρίζω ποιος έχει τα πνευματικά δικαιώματα, πάντως έχει εκδοθεί το σύνολο του λογοτεχνικού του έργου από τις εκδόσεις Άγρα. Ευχαριστώ και ανταποδίδω!

@Νίκος:
Γεια σου Νίκο! Εννοείται ότι δεν αμφισβητείται το μέγεθος της δουλειάς του Μικρούτσικου, η οποία παραμένει σημείο αναφοράς όχι μόνο για τον Καββαδία αλλά για τη μελοποίηση ελληνικού λόγου γενικά.

@γιουσουρούμ:
Η Γαλάνη ήταν και παραμένει κορυφαία ερμηνεύτρια, άσχετα με το εάν κάποιος συμφωνεί με μέρικές από τις νεώτερες επιλογές της.
Συμφωνούμε, ούτε φαβορί ούτε γηπεδικές συγκρίσεις χωρούν στη μουσική και την τέχνη.

@βυτίο:
όμορφο το τραγούδι, σαν και την πραγματική Θεσσαλονίκη!

Ευχαριστώ,
Ηρακλής από ΜΠ.

ένας στρατολάτης είπε...

Πολύ όμορφο άρθρο, έχω όμως μια διαφωνία.
Το ότι ο Ξέμπαρκοι υποβάθμισαν συνειδητά την βαρύτητα της μελωδίας στον Καββαδία τους, δεν κάνει τα δυο καράβια του Μικρούτσικου "γρήγορα, φρεσκοβαμμένα, φωτισμένα, σημαιοστολισμένα, σε γραμμή του Αιγαίου". Αυτός ο χαρακτηρισμός παραπέμπει στους ...Κονιτοπουλαίους!

Μουσικά Προάστια είπε...

Καλό!!! Αγαπητέ Στρατολάτη, δεν φαντάστηκα ότι αυτή η περιγραφή θα σε πάει στην - καθόλα αξιοσέβαστη και με μεγάλη προσφορά στο νησιώτικο τραγούδι - οικογένεια Κονιτόπουλου! Μάλλον εννοούσα ότι οι δίσκοι του Μικρούτσικου δεν μου ακούγονται τόσο σκοτεινοί και "καταραμένοι" όσο οι ιστορίες του Καββαδία. Αλλά, φαίνεται ότι χάθηκα στη μετάφραση! Γεια και χαρά.
Ηρ.

Ανώνυμος είπε...

απλά υπέροχος δίσκος...τον ακούω και με ταξιδεύει...υπέροχη μουσική, ταξιδευτικές φωνές και φυσικά η τέλεια ποίηση του Καββαδία.
ένα μεγάλο εύγε από εμένα στους Ξέμπαρκους...

Ανώνυμος είπε...

Συγχαρητήρια για το αφιέρωμα. Μια μόνο μικρή παρατήρηση. Ο Νότης Χασάπης και όχι Δημήτρης, είναι ο ένας εκ των Ξέμπαρκων, ο συνθέτης της μουσικής του δίσκου ενώ παίζει κιθάρα και "σιγοντάρει" όπως θα έλεγε και ο ίδιος.

Μουσικά Προάστια είπε...

Αγαπητέ/ή ανώνυμε/η, ευχαριστώ για τη διόρθωση, ο δαίμων του μπλογκ δυστυχώς ξαναχτύπησε. Επειδή υποπτεύομαι ότι γνωρίζεις τους Ξέμπαρκους προσωπικά, θα χαρώ να μου στείλεις ένα email να τα πούμε αναλυτικά. Ηρακλής

Unknown είπε...

θα ήθελα να πω πολλά σαν παλιός ναυτικός (για λίγο δυστυχώς), και σαν τωρινός ακροατής, όμως άργησα να σας ανακαλήψω και με καλύπτουν τα προηγούμενα σχόλια. Απλά ΕΥΧΑΡΙΣΤΏ γιά την δουλειά σας.

Ανώνυμος είπε...

Συνέντευξη με το συγκρότημα ''Ξέμπαρκοι'' (1986)

http://www.youtube.com/watch?v=GoMm-Ogwr9M

http://www.youtube.com/watch?v=mc0JHWV01oY