Ιωάννα Λουλάκη: Για τον Ηλία Κατσούλη

Με συγκίνηση λάβαμε και δημοσιεύουμε ένα κείμενο της κυρίας Ιωάννας Λουλάκη, εκπαιδευτικού, σχετικά με τον Ηλία Κατσούλη και την προσπάθεια διάδοσης του έργου του στους μαθητές της. Τις δύο φωτογραφίες μας τις παραχώρησε ευγενικά από το προσωπικό του αρχείο ο γνωστός τραγουδιστής Νίκος Ανδρουλάκης. ηρ.οικ.

(Τις φωτογραφίες μάς παραχώρησε από το προσωπικό του αρχείο ο Νίκος Ανδρουλάκης

- τον ευχαριστούμε).

Ηλίας Κατσούλης

της Ιωάννας Λουλάκη

«Με τα φτερά του έρωτα

κι απόψε θα σ’ αγγίξω»

«Τα Σμυρναίικα τραγούδια ποιος σου τα ’μαθε…», «Στου κορμιού σου τ’ ακρογιάλια θα με φέρουν μαϊστράλια με καράβια χιώτικα…», «Χάνομαι χωρίς ελπίδα μέρα νύχτα στη Χαλκίδα…», «Ήθελα να ’μαι εισιτήριο στην τσέπη σου…», «Δεν την αντέχεις εύκολα την άνοιξη…»

Δεν υπάρχει κανείς που να μην έχει σιγοψιθυρίσει στίχους του Ηλία Κατσούλη, στίχους που έχουν μελοποιήσει αξιόλογοι Έλληνες συνθέτες και κυρίως συνθέτες της νέας γενιάς και που έχουν ερμηνεύσει κορυφαίοι τραγουδιστές…

Τα παραπάνω διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, εκδόσεων Παπαϊωάννου, με τίτλο «Με τα φτερά του έρωτα κι απόψε θα σ’ αγγίξω» που είναι και ο τίτλος του πρώτου τραγουδιού της συλλογής. «Οι στίχοι του Ηλία Κατσούλη, συγκεντρωμένοι σ’ έναν τόμο, έρχονται με τα φτερά του έρωτα να μας αγγίξουν απαλά και να μας ξυπνήσουν μνήμες και συναισθήματα που δεν πρέπει να κοιμούνται ποτέ.» Και πάλι από το οπισθόφυλλο…

Το «λουλουδάκι του χειμώνα» ήταν το τραγούδι που με συγκίνησε και θέλησα να μάθω το δημιουργό του… «Ο Ηλίας Κατσούλης είναι ο στιχουργός» μού απάντησε ο αγαπημένος μου παραγωγός του Δεύτερου της ΕΡΑ (Ελληνική Ραδιοφωνία) τότε (1999) Νίκος Μπουρσινός… Συνθέτης : Τάσος Γκρους, Τραγούδι : Αργυρώ Καπαρού Δίσκος : Του πόθου και του πάθους, 1998.

Λουλουδάκι του χειμώνα

φύτρωσε στον Παρθενώνα

δεν το πήρανε χαμπάρι

παρά μόνο δυο φαντάροι

στο Χαϊδάρι που μετρούνε

μέρες για ν’ απολυθούνε

Δεν το νιώθουν οι διαβάτες

που περνούν σαν υπνοβάτες

μοναχά το ζευγαράκι

σ’ ένα πέτρινο παγκάκι

που φιλιέται στόμα στόμα

κάτω απ’ τον Παρθενώνα

Πατησίων και Ομόνοια

φεύγουνε κρυφά τα χρόνια

και δεν παίρνουμε χαμπάρι

πότε αλλάζει το φεγγάρι

λουλουδάκι του χειμώνα

ποιος να δει στον Παρθενώνα

Και ένα Σάββατο πρωί, του 2000, δε θυμάμαι εποχή, όμως στο Δεύτερο, αφού εκεί «κολλάει πιο πολύ η βελόνα», εννοείται στην εκπομπή του Μπουρσινού, που είχε καλεσμένο τον Ηλία Κατσούλη, μίλησα μαζί του. Τότε έμαθα ότι και άλλα τραγούδια ήταν δικά του, που τα ήξερα αλλά δεν ήξερα το στιχουργό τους… Καλά αφιερώνει το βιβλίο του «στους στιχουργούς που άδοξοι είναι» Κουβεντιάσαμε εκείνο το Σάββατο του 2000 για τραγούδια, για ραδιοφωνικούς παραγωγούς, για το ραδιόφωνο («κολλημένη και για μένα στο Δεύτερο η βελόνα», μου είπε), αλλά και για την εκπαίδευση λίγο (τι λίγο…) ως φιλόλογοι, παθιασμένοι κι οι δυο…

Και τον Ιούνιο του 2007 τον γνώρισα κι από κοντά, σε μια ποιητική βραδιά, 4 ποιητές (ανάμεσά τους και ο Θανάσης Κωσταβάρας) μάς διάβασαν ποιήματά τους, στις εκδόσεις Γαβριηλίδη («διαβάζω πολλή ποίηση, μου αρέσει πολύ η ποίηση», λέει στην εκπομπή του Λευτέρη Παπαδόπουλου «η άλλη μεριά του φεγγαριού», την αφιερωμένη στον Ηλία Κατσούλη, νομίζω το 2002, την οποία προμηθευτήκαμε από το αρχείο της ΕΡΤ…). Εκείνο το βράδυ λοιπόν - συνακροατές και οι δύο της Ποίησης - τού πρότεινα να έρθει στο σχολείο μας ως στιχουργός, κι αν μπορούσαμε, του είπα, να έχουμε και τον Παντελή Θαλασσινό αυτό θα ήταν το τέλειο ! Γιατί ο Παντελής Θαλασσινός έχει γράψει τη μουσική αλλά και τραγουδάει το Καλαντάρι, το οποίο διάλεξα να δουλέψουμε στο σχολείο με τα παιδιά. Δέχτηκε αμέσως, μετά χαράς μάλιστα !

Αρχές Σεπτεμβρίου, τον καλέσαμε και επίσημα ως σχολική βιβλιοθήκη του 1^ου Γυμνασίου Καστοριάς, με τη στήριξη του Ε.ΚΕ.ΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), με το πρόγραμμα «συγγραφείς και εικονογράφοι στα σχολεία». Κανονίσαμε για το Μάιο του 2008. Στη συνέχεια επικοινωνούσαμε τηλεφωνικά μία φορά περίπου το μήνα. Του έλεγα πώς προχωρούσα στο σχολείο. Μου έδινε κι αυτός ιδέες (και ως φιλόλογος εκτός από στιχουργός, 30 χρόνια εργάστηκε σε σχολεία «μου άρεσε πολύ η δουλειά μου, μέχρι αυτοκαταστροφής θα έλεγα. Δε θα μπορούσα να κάνω τίποτε άλλο»… γράφει στο εσώφυλλο του βιβλίου του)

Το Νοέμβριο του 2007, στον Ιανό της Αθήνας, παρακολούθησα παρουσίαση του βιβλίου «Μούσα Πολύτροπος» του Βολιώτη-Καπετανάκη και αφιέρωμα στο ρεμπέτικο με εισηγητές τον Μαμαγκάκη και τον Κατσούλη… Στην τελευταία τηλεφωνική επικοινωνία μας το Μάρτιο αναβάλαμε την επίσκεψή του για τον Οκτώβριο για λόγους υγείας… «Μην ανησυχείς όμως, μου είπε, δεν είναι τίποτε σοβαρό. Καλά να ’μαστε και θα μου κάνεις το αφιέρωμα τον Οκτώβριο»… Όμως το πρόβλημά του ήταν πολύ σοβαρό… Και τον χάσαμε στις 22 Αυγούστου… Οπότε …γύρισε στο χωριό του, στο Λουτρό Κορινθίας… Διαβάζουμε στο εσώφυλλο πάλι του βιβλίου του : «Ζω στο Βύρωνα της Αθήνας, αλλά στο μυαλό μου έρχεται συχνά ο στίχος του Καρυωτάκη «αφήστε με να γυρίσω στο χωριό μου».

Όμως εμείς, ξεκινήσαμε, με την έναρξη της σχολικής χρονιάς, το αφιέρωμα χωρίς τον Ηλία Κατσούλη… με τον Ηλία Κατσούλη…όπως είχαμε συμφωνήσει. Γιατί έχουμε το Καλαντάρι του, αλλά και άλλα τραγούδια του. Έτσι ξεκινήσαμε τη χρονιά μας με το

«Ένας μικρός γλυκός παλιός Σεπτέμβρης»

Ένας μικρός Σεπτέμβρης, βάζει τα κλάματα

που στο σχολειό τον πάνε, να μάθει γράμματα

θέλει να παίξει ακόμα, με τ’ άστρα τ’ ουρανού

πριν έρθουν πρωτοβρόχια και συννεφιές στο νου

Πρωτάκι σκολιαρούδι

του κλέβουν το τραγούδι

Ένας γλυκός Σεπτέμβρης στάζει το μέλι του

σωστό παλικαράκι τρυγάει τ’ αμπέλι του

στα Σπάτα ληνοβάτης στο κορωπί γαμπρός

να τρέμουν τα κορίτσια στα βλέφαρά του μπρος

Φυσάει ο σπηλιώτης

κι ο ζέφυρος της νιότης

Ένας παλιός Σεπτέμβρης φίλος αχώριστος

καθώς περνούν τα χρόνια γίνεται αγνώριστος

το κόκκινο ραγίζει στα μήλα της ροδιάς

κίτρινα πέφτουν φύλλα στον κήπο της καρδιάς

Η νύχτα μεγαλώνει

δίχτυα στο φως απλώνει

Διαβάζουμε στο βιβλίο, εκδόσεων Ιανού, για το Καλαντάρι των Ηλία Κατσούλη και Παντελή Θαλασσινού : «Καλαντάρι στο λεξικό σημαίνει : ημερολόγιο, ημεροδείκτης με τετράστιχα λαϊκής σοφίας… Για μένα θα πει : μέρες και νύχτες της ζωής μου με στίχους τραγουδιών, αυτών που γράψαμε με τον Παντελή…»

«Όλα ξεκίνησαν διαβάζοντας αυτήν τη σελίδα στο Δίφωνο (μουσικό περιοδικό), τον Γενάρη του 2002. Η σελίδα ήταν με χειρόγραφο στίχο του Ηλία Κατσούλη και τη στόλιζε ένα ζωγραφικό θέμα της Γιούλας Ροζάκου. Ένιωσα, όπως όλοι, ότι τα τραγούδια αυτά έψαχναν μουσική… Αποφάσισα να τα ζητήσω επίσημα απ’ τον κηδεμόνα τους, παίζοντάς του ένα δυο, για να τον δελεάσω, Όχι πως θα μου τ’ αρνιόταν ! Αλλά για να τον γλυκάνω. Ο Κατσούλης είναι πολύ γλυκός και τρυφερός άνθρωπος…», λέει ο Παντελής Θαλασσινός.

«…εκ των υστέρων διαπίστωσα ότι ήταν σα να μου τους υπαγόρευε ο Παντελής, επομένως του ανήκαν… ο Παντελής τους έντυσε μ’ εκείνα τα μελωδικά χρώματα που τους ταίριαζαν, αποκαλύπτοντας όλα τα φανερά ή κρυμμένα συναισθήματά τους…»

«…βάζοντας κι εγώ το σπάγκο θα έφτιαχνα ένα χαρταετό… Τον βγάζω στον αέρα με αγωνία. Μόλις αρχίσει να πετάει, θα ξαναγεμίσουν τα μάτια μου με παιδική μαγεία…»

Και το 2006 ολοκληρώθηκε το Καλαντάρι Κατσούλη-Θαλασσινού.

Αφού …ανέβηκα πρώτα και πέταξα-μαγεύτηκα από …το χαρταετό, θέλησα να ανεβάσω και τους μαθητές μου, για να δουν από κει ψηλά… αλλιώς τον κόσμο! «…σε μουσική του Παντελή Θαλασσινού, του άλλου μου μισού δηλαδή…» Κάθε φορά που μιλούσα με τον Ηλία επιβεβαιωνόταν αυτός ο λόγος του… Κάθε φορά θα αναφέραμε και τον Παντελή…

Ξεκινήσαμε λοιπόν στο σχολείο το αφιέρωμα με τους μαθητές, με τη συμπαράσταση του διευθυντή του σχολείου και τη συνεργασία των φιλολόγων τους. Ήρθε το κάθε τμήμα στη σχολική βιβλιοθήκη για μία διδακτική ώρα. Είδαν πρώτα την 7λεπτη εκπομπή του Λευτέρη Παπαδόπουλου «μακρινές φιλίες» και μικρά αποσπάσματα του μεγαλύτερου αφιερώματός του «η άλλη μεριά του φεγγαριού», για να γνωρίσουν τον Ηλία Κατσούλη ως στιχουργό, αλλά και ως άνθρωπο. Λέει κάπου στην εκπομπή ο Λευτέρης Παπαδόπουλος : «τον αγαπάω και για ένα άλλο λόγο πέρα από το ταλέντο του, γιατί ο Κατσούλης είναι ένας άνθρωπος προσηνής, λαϊκός, σίγουρος για τον εαυτό του, δεν αυτοπροβάλλεται, δεν λέει ένα λόγο παραπάνω, καθημερινός, ουσιαστικός, λαμπρύνει με το στίχο του το ελληνικό τραγούδι… είναι στιχουργός με γερή αρματωσιά. Έχει μελετήσει πολύ το δημοτικό, λαϊκό, ρεμπέτικο αλλά και έντεχνο τραγούδι…»

Ακούσαμε ή καλύτερα είδαμε σε DVD τον Παντελή Θαλασσινό να ετοιμάζει στο στούντιο με τους συνεργάτες του και το Ηλία το Καλαντάρι, λίγο από κάθε μήνα. Και η συνέχεια στην τάξη με το φιλόλογο. Ο κάθε μαθητής πήρε μια φωτοτυπία με τα 12 τραγούδια. Αφού επεξεργάστηκαν στην τάξη τους στίχους ο καθένας δημιούργησε ό,τι ήθελε. Άλλοι ζωγράφισαν, άλλοι προσπάθησαν να γράψουν δικούς τους παρόμοιους στίχους, άλλοι έδωσαν με δικά τους λόγια εικόνες που τους συγκίνησαν και βρήκαν τα χαρακτηριστικά του κάθε μήνα, ενώ άλλοι προσπάθησαν να παίξουν κάποια τραγούδια με τα μουσικά τους όργανα…

Και με όλα αυτά ελπίζουμε ότι οι μαθητές μας θα μάθουν-συνηθίσουν να ακούν ποιοτικό τραγούδι. Και στίχο καλό και μουσική καλή. Ίσως αυτό αποτελέσει το σκαλοπάτι για να ανέβουν-δεχτούν να ακούσουν Σολωμό, Κάλβο, Παλαμά, Σικελιανό, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Λειβαδίτη και τόσους άλλους ποιητές, τους οποίους μελοποίησαν οι σπουδαίοι μας συνθέτες…

Είχαμε και συνέχεια… Καλέσαμε τον Παντελή Θαλασσινό ως «άλλο του μισό»… «Με συγκίνησε η ιδέα, μας είπε, να βρεθώ ανάμεσα σε μαθητές γυμνασίου και να μιλήσω για τον Κατσούλη. Θα πάρω την κιθάρα μου και θα έρθω. Όχι ως καλλιτέχνης με αμοιβή, αλλά ως Παντελής για τον Ηλία. Είναι αδύνατον όμως τώρα γρήγορα. Με τη νέα χρονιά, την άνοιξη»

Στις 27 Σεπτεμβρίου, που πήγα στην Αθήνα για το μνημόσυνο του Κατσούλη, φιλοξενήθηκα στην εκπομπή «εκ των υστέρων» του Δημήτρη Παπαχρήστου στην ΕΡΑ, ΝΕΤ, 105,8, Σάββατο απόγευμα 4-5, όπου κάναμε μισάωρο αφιέρωμα στον Ηλία Κατσούλη. Μετά το τέλος της εκπομπής μία ακροάτρια, συγκινημένη, με όσα άκουσε, μας έκανε μια προσφορά : θα ετοιμάσει κονκάρδες για όλα τα παιδιά του σχολείου μας (150) με στίχους του Ηλία Κατσούλη και ένα ζωγραφικό θέμα απ’ αυτά της Γιούλας Ροζάκου από το Καλαντάρι (μία μορφή διαφορετική για τον κάθε μήνα)…

Αποφασίσαμε να ετοιμάσουμε για την άνοιξη ένα αφιέρωμα στον Ηλία Κατσούλη, το οποίο θα παρουσιάζαμε στο κοινό της Καστοριάς. Ζητήσαμε τη βοήθεια ανθρώπων που τον γνώριζαν, βρήκαμε περιοδικά στα οποία έγραφε ο Ηλίας Κατσούλης, όπως είναι τα μουσικά περιοδικά «Δίφωνο» και «Μετρονόμος», όπου είχε μόνιμη στήλη με μουσικά θέματα. Ευχαριστούμε το Θανάση Συλιβό, εκδότη-διευθυντή του «Μετρονόμου», για τη βοήθειά του. Στο «Μετρονόμο» βρήκαμε και αφιέρωμα στον Ηλία Κατσούλη. Προμηθευτήκαμε CD με τραγούδια σε στίχους Κατσούλη. Δηλαδή γνωρίσαμε καλύτερα το στιχουργό αλλά και τον άνθρωπο Ηλία Κατσούλη. Γνωριστήκαμε και μιλήσαμε αρκετές φορές και με τη σύζυγό του, τη γλυκιά Κατερίνα…

Έτσι φτάσαμε στην άνοιξη του 2009. Καλέσαμε δύο ραδιοφωνικούς παραγωγούς και δημοσιογράφους, τον Δημήτρη Παπαχρήστο και το Νίκο Μπουρσινό, να έρθουν στην Καστοριά, για να μας βοηθήσουν στο αφιέρωμα. Επίσης έναν ακόμα σπουδαίο τραγουδιστή που τραγούδησε αρκετά τραγούδια του Κατσούλη, αλλά και συνδεόταν πολύ στενά μαζί του, τον Νίκο Ανδρουλάκη.

Η εκδήλωση έγινε στις 10 Μαΐου στο μεγάλο αμφιθέατρο του ΤΕΙ Καστοριάς. Είχε πολύ μεγάλη επιτυχία. «Δε φανταζόμασταν να ζήσουμε ό,τι ζήσαμε απόψε…», «ήταν κάτι ξεχωριστό και πρωτότυπο»… ήταν κάποια από τα σχόλια «ακροατών-θεατών» της …εκπομπής του «κουμπελί-ράδιο» (το αφιέρωμα είχε τη μορφή ραδιοφωνικής εκπομπής…) Περισσότερα για την εκδήλωση στο filanagnosias.blogspot.com στο Νίκος Ανδρουλάκης και Ηλίας Κατσούλης. Ο Παντελής Θαλασσινός δε μπόρεσε να έρθει, διαβάσαμε μήνυμά του.

Εκτός από το Νίκο Ανδρουλάκη που μας τραγούδησε Ηλία Κατσούλη, συμμετείχαν με τραγούδι ή με όργανα και δικοί μας μουσικοί οι εξής : Αλέξανδρος Γούδας, Αχιλλέας Μάλκος, Νίκος Κύρου, Κώστας Παντάδης, Βαγγέλης Χάτσιος και Ευθυμία Λάτσκου. Ηχολήπτης ο μουσικός Ντίνος Ταμβάκης. Όλοι αυτοί χωρίς αμοιβή…

Aπό τους καλεσμένους μας μάθαμε περισσότερα για τον Ηλία Κατσούλη.

Ο Δημήτρης Παπαχρήστος μάς μίλησε για τη συγκινητική γνωριμία του με το στιχουργό «ποιητή τον λέω εγώ», είπε, «τα τραγούδια του αγκαλιάζουν τη σημερινή Ελλάδα και τον καθένα χωριστά. Είναι ερωτικά αλλά είναι και πολύπλευρα. Σε ένα ποίημα για το Βιζυηνό γράφει όλα όσα εγώ στο βιβλίο μου…»

Ο Νίκος Μπουρσινός μάς μίλησε κυρίως για το στίχο των τραγουδιών του και είπε μεταξύ άλλων: «Ο Ηλίας Κατσούλης, ένας ουσιαστικά μορφωμένος άνθρωπος, ήταν «σκλάβος», με την καλή έννοια, του δημοτικού τραγουδιού. Προσπαθούσε να κάνει σύγχρονο δημοτικό τραγούδι… Βάζει, με έξυπνο τρόπο, σπουδαίους ανθρώπους μέσα στα τραγούδια του : Βιζυηνό, Καβάφη, Σκαρίμπα κ.ά. …Ενώ είναι βαθιά πολιτικοποιημένος, δεν έχει πολιτικό τραγούδι, μόνο ένα έχει γράψει για έναν πακιστανό μετανάστη».

Ο Νίκος Ανδρουλάκης μίλησε πολύ συγκινημένος για τον Ηλία Κατσούλη. Αναφέρθηκε στη γνωριμία τους και ανάμεσα στα πολλά που μας είπε για το στιχουργό και φίλο ήταν : «Δεν την αντέχεις εύκολα την άνοιξη» και «Νιώθω τη ζωή να φεύγει» σε μουσική του Νίκου Τάτση, που είχε τραγουδήσει η Χάρις Αλεξίου, ήταν τα τραγούδια με τα οποία τον γνώρισα. Με τέτοιους στίχους συστήθηκε και ξάφνιασε τη δισκογραφία… Ο Ηλίας πάντα με τον καλό λόγο, ζούσε σε μια διαρκή ένταση, ήταν αισιόδοξος, μεταδοτικός, αξιόπιστος με μεγάλο αίσθημα ευθύνης και δικαιοσύνης και έκανε μεγάλες προσπάθειες προς κάθε κατεύθυνση για να ακούγονται τα καλά τραγούδια… Είχε την ιδιότητα με τρόπο άμεσο και απλό, αλλά καθόλου απλοϊκό, να ταξιδεύει τον ακροατή, να τον κάνει να ονειρεύεται και πολλές φορές να έχει στο τέλος ένα χαμόγελο.

«Αχ όλα είναι όμορφα

κι η νύχτα κι η παρέα

και συ το ωραιότερο

απ’ όλα τα ωραία»

Ιωάννα Λουλάκη