Η ομορφιά του αιγαιοπελαγίτικου τοπίου είναι μοναδική, και δεν μπορείς παρά να σκεφτείς με οίκτο - κι ας μισείς το συγκεκριμένο συναίσθημα - όσους κατοίκους της γης θα ζήσουν και θα πεθάνουν δίχως να έχουν πάει ποτέ στα ελληνικά νησιά. Και δεν μιλάμε μόνο για φυσική ομορφιά, αλλά και για την ομορφιά των ανθρώπων και των πολιτισμών τους, σημάδια των οποίων ξεφυτρώνουν πάνω στις πιο απρόσμενες γωνιές. Πηγαίνοντας στη Νάξο για μερικές μόνο μερούλες κατάλαβα ότι αυτή η ομορφιά - στην Ελλάδα τουλάχιστον - συμβαδίζει μαζί με την άρνησή της, μαζί με την αυτοκαταστροφή και την εγκατάλειψη. Τώρα το κατάλαβες; Ναι, τώρα το κατάλαβα.
Επεισόδιο πρώτο: ο Κούρος του Απόλλωνα, λίγο πιο πάνω από το ομώνυμο χωριό στα βόρεια του νησιού. Σε υποδέχονται κάτι σκουριασμένες πινακίδες, αφού σε έχει ήδη βέβαια υποδεχτεί η πλήρης σιωπή γύρω από την ύπαρξη ενός μοναδικού αξιοθέατου. Ποιος ξέρει... μπορεί να μας περισσεύουν οι Κούροι, μπορεί να μπουχτίσαμε στα μάρμαρα, ίσως να παραμπουκώσαμε με άχρηστες κοτρόνες.
Εδώ μιλάμε όμως για ένα άγαλμα εντυπωσιακών διαστάσεων, μήκους 11 μέτρων! Ανολοκλήρωτο και επιβλητικό, στέκει ξαπλωμένο σε ένα αρχαίο λατομείο πάνω από τη θάλασσα. Δεν μπορείς παρά να νοιώσεις δέος μπροστά σε ένα τόσο συγκλονιστικό θέαμα, σε ένα τέτοιο όγκο πέτρας στην οποία ο αρχαίος καλλιτέχνης είχε αρχίσει να δίνει ζωή, προτού εγκαταλείψει για πάντα - ποιος ξέρει γιατί; - την προσπάθειά του.
Σήμερα ο επισκέπτης συναντά έναν αφύλαχτο χώρο, κρυμμένο και φοβισμένο, γεμάτο προφυλακτικά και κωλόχαρτα. Πάντα έτσι είναι τα πράγματα, κάθε πολιτισμός βρίσκεται μπροστά σε διλήμματα και κάθε πολιτισμός καλείται να διαλέξει τι θα πάρει, τι θα αφήσει, και τι θα δώσει. Φαίνεται ότι οι αρχαίες πέτρες ήταν too much για μας, και ό,τι δεν πουλήσαμε σε Άγγλους, Γάλλους και Γερμανούς, το αφήσαμε ξεχασμένο και παραπεταμένο πλάι σε κουράδες και σπέρματα.
Επεισόδιο δεύτερο: Για την ταμπέλα του Βυζαντινού Ναού Αγίου Γεωργίου στο χωριό Κωμιακή (ή Κορωνίδα), δεν μπορείς να έχεις παράπονο. Μεγάλη και σχετικά καινούργια, σε προσκαλεί σε ένα πολλά υποσχόμενο βυζαντινό αξιοθέατο. Και πράγματι, αφού προσπεράσεις το νέο εκκλησάκι που έχει χτιστεί - το παλιό φαίνεται ότι δεν τους έκανε - και το παραπλήσιο νεκροταφείο, βρίσκεσαι μπροστά σε έναν πολύ όμορφο βυζαντινό ναό, αγνώστου χρονολογίας (12ος - 13ος αιώνας;). Αφού κάνεις τη γύρα και το θαυμάσεις απ' έξω, δεν θα μπεις και μέσα ο άμοιρος; Θα μπεις!
Όχι, καλύτερα να μην μπεις!!! Γιατί αφού μπεις, σε υποδέχεται ένα ανθρώπινο κρανίο που προφανώς "μετακόμισε" από κάποιον διπλανό τάφο. Δεν κάνω πλάκα, στα δεξιά της εισόδου έχει πεταμένα ανθρώπινα οστά... αφού κάποιοι μετέτρεψαν το ναό σε αποθήκη για εκταφές. Ακόμα χειρότερα, με μία πρόχειρη ματιά γίνεται εμφανές ότι κάποιοι γκρέμισαν το τέμπλο, έσπασαν τα μάρμαρα και έφθειραν τις βυζαντινές αγιογραφίες - δεν μιλάμε για φθορά από το πέρασμα του χρόνου, αλλά από βίαιη αφαίρεση βυζαντινών αντικειμένων και υλικών. Όλα αυτά έχουν αντικατασταθεί από μπάζα, σίδερα και σπασμένα κουφώματα παραθύρων που βρίσκονται πεταμένα μέσα στην εκκλησία. Καλά, στον Βυζαντινό Ναό Αγίου Γεωργίου Κωμιακής ήρθαμε, ή στην ιερά χωματερή Κυκλάδων;
Επεισόδιο τρίτο: Αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο, Νεότεροι Χρόνοι. Έτσι δεν μάθαμε την ιστορία μας, και την ιστορική μας συνέχεια ως περήφανο έθνος; Έτσι κι εγώ σας έχω το εθνικό μας τρίπτυχο σε πλήρη άνθιση. Πρώτα οι καπότες του Απόλλωνα, ύστερα τα μπάζα του Αγίου Γεωργίου, και για το τέλος τον σκουριασμένο και παραπεταμένο εξοπλισμό από τους χώρους μεταφοράς και αποθήκευσης της Σμύριδας - ενός πετρώματος με πολλές βιομηχανικές εφαρμογές, η εξόρυξη του οποίου άνθισε στα βόρεια του νησιού. Στην παραθαλάσσια περιοχή της Μουτσούνας σε υποδέχεται, περιφραγμένος και σε πλήρη εγκατάλειψη, ο σταθμός μεταφοράς του πετρώματος στο κοντινό λιμάνι.
Κοιτώντας τα βαγονέτα μεταφοράς, δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς: δεν βρέθηκε ένας αξιωματούχος, ένας τοπικός ή κρατικός προύχοντας, ή έστω μία εθελοντική πρωτοβουλία κατοίκων, να αξιοποιήσει όλο αυτό τον εξοπλισμό; Το θέαμα είναι πραγματικά εξοργιστικό, καθώς η νεότερη βιομηχανική - εξορυκτική ιστορία του νησιού σκουριάζει μέσα στα χόρτα. Βιομηχανικό μουσείο, you know?
Και βέβαια, δεν μπορείς παρά να αναρωτηθείς τι θα γινόταν όλη αυτή η κληρονομιά σε μία άλλη χώρα. Πηγαίνεις στη βόρεια Ευρώπη και βλέπεις κάτι αξιοθέατα για γέλια και για κλάματα, τα οποία όμως η τοπική κοινότητα έχει φροντίσει να αγκαλιάσει και να αξιοποιήσει, δείχνοντάς τα με περηφάνια στους επισκέπτες. Εδώ στην Ελλάδα - και δεν μπορείς να μην γενικεύσεις - κυριάρχησε το ένστικτο της αυτοκαταστροφής. Τι υπάρχει στο παρελθόν μας που δεν μπορούμε να αποδεχθούμε; Τι είναι αυτό που μισούμε τόσο παράφορα μέσα μας ώστε να μην αφορά κανέναν ένα αρχαίο άγαλμα από τα μεγαλύτερα που διασώζονται στη χώρα, ένας πανέμορφος βυζαντινός ναός 800 ετών, και οι εγκαταστάσεις στις οποίες δούλευε η εργατική τάξη της Νάξου κατά το 19ο και 20ο αιώνα; Δεν έχω τις γνώσεις για να κάνω το ψυχιατρικό πορτραίτο ενός ολόκληρου λαού, αλλά κάτι πρέπει να πήγε πολύ στραβά για να παίρνεις επανειλημμένα από τους προηγούμενους τόση ομορφιά και να την παραπετάς στα σκουπίδια.
Ευτυχώς, δεν είναι μόνο εγκατάλειψη η Νάξος, μα και πολλή φροντίδα και λαϊκή σοφία και ομορφιά. Πηγαίνεις στην Απείρανθο και σε υποδέχονται μισή ντουζίνα μουσεία (Αρχαιολογικό, Λαογραφικό, Γεωλογικό, Φυσικής Ιστορίας, Εικαστικών Τεχνών) και η μεγάλη βιβλιοθήκη αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Γλέζου που εκτέλεσαν οι Γερμανοί. Συναντάς πράγματα φοβερά προσεγμένα και ενδιαφέροντα. Και είναι τέτοιες προσπάθειες όπως αυτή του τόπου καταγωγής του Μανώλη Γλέζου (μεταξύ μας, θα έβαλε σίγουρα το χεράκι του κι αυτός ο ωραίος Έλληνας) που σε μαθαίνουν ότι ο πολιτισμός είναι διπλής κατεύθυνσης και όχι μονόδρομος. Είναι τέτοιες αντιστάσεις που σου δείχνουν ότι ο αγώνας για την επιβεβαίωση της ανθρώπινης υπόστασής μας είναι καθημερινός και σφοδρός, που σου υπενθυμίζουν ότι ο πόλεμος ως προς τον πολιτισμό που θα παραδώσεις συνεχίζεται πλάι σου και εντός σου. Γιατί κανένας πόλεμος, ούτε βέβαια ο πόλεμος για τον καθορισμό του περιεχομένου αυτού που ονομάζουμε "πολιτισμό", δεν τέλειωσε ποτέ.
ηρ.οικ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου